AE-2 Denizaltısı Batığı:

GENEL ÖZELLİKLERİ GÖREVLERİ KAPTAN BATIRILIŞI BATIĞIN BULUNUŞU BATIĞIN DURUMU MÜRETTEBAT BELGELER

Sınıf: Yapım: Tamamlama: Mürettebat: Boyutlar: Ağırlık: Hız: Silahlar:

E Sınıfı Hafif Denizaltı 18Haziran 1913 28Şubat 1914 35 55,16m * 6,85m * 3,81m 660ton yüzeyde, 800 ton sualtında 15 knot yüzey, 10 knot sualtı 4 tane 18 inçlik torpido tüpü

Denizaltı Vickers Son & Maxim tarafından Naval construction Works, Barrow-in-Furness, Lancashire, İngiltere'de üretilmiş.Normal baş ve kıç torpidolarının yanı sıra iskele ve sancak kısımlarına birer torpido tüpü yerleştirilmesi sayesinde bu sınıf denizaltılar istikametlerine dik açıyla da torpido atabilmekteydi. Bu geliştirme daha önceki denizlatılara oranla daha büyük bir yapı gerektirmişti. Bunun daha dayanıklı olması, daha hızlı ve güçlü olması gibi bazı avantajları daha vardı.

AE2 denizaltısının güverte silahı yoktu. Kaptan Henry Stoker bu konuda yazdığı "Straws in the Wind" isimli kitabına şu satırları yazmış:
"AE2, silah taşımıyordu. O zamanda hiçbir İngiliz denizaltısında bir silah takılmıyordu. Bir güverte silahımız olsaydı ve yüzeyde kalıp onlara(Türklere) savaşın nasıl yapıldığını gösterebilseydik."

AE2 denizaltısını kaptanı İrlanda asıllı yüzbaşı Henry Hugh Gordon Dacre Stoker, İngiliz kraliyet donanmasında subaydı. Aynı zamanda ünlü korku romanı "Drakula" nın yazarı Bram Stoker'ın yakın akrabasıdır.

Görevleri:

Avusturalya Donanmasının ikinci denizaltısı AE2 denizaltısının yapımı , İngiltere de 28 Şubat 1914’de tamamlanmıştır. Tamamlanmasından sonra AE-2 denizaltisi, AE-1 denizaltısı ile birleşip, İngiliz ve Avusturalyalı bir ekiple Avusturalya ya yola çıkmış ve Mayıs 1914’de Sydney’e ulaşmıştır.Ağustos da savaşın çıkışından sonra her iki denizatlı da Alman kolonilerine karşı yapılan operasyonlara katılmak üzere Yeni Gine’ye gitmişler. Kasım 1914’de Sydney’e dönmüş. Daha sonra Çanakkale’ye gönderilmiş ve burada görevlerine başlamıştır.

Her ne kadar müttefik donanması boğazın geçilemeyeceğini düşünmeye başlamış olsa da AE2 denizaltısı na boğazı geçmesi için bir şans verilmeye karar verdiler. AE2 boğazı geçmek üzere yola çıktı. Kaptan Stoker'ın planı, geceleyin farkedilmeden mayın hatlarına kadar yüzeyden gidip oraya ulaşınca dalmak ve güvenli olduğuna inandığı birkaç yerde suüstüne çıkarak referans alıp tekrar dalıp yoluna devam etmekti. İlk denemesini gerçekleştirirken dalış aksamında bir arıza oluşması nedeniyle hiç dalamadan tekrar döndü.

25 Nisan 1915’de AE-2 denizaltısı ' na ikinci kez boğaza sızma emri verildi. Gece 2:30’da Çanakkale’ye girdi. Peykişevket gemisini torpilleyip batırdıktan sonra yüzey araçları tarafından takip edilmesine rağmen boğazdan geçti. Kıyı şeridindeki topların önünde iki kere kıyıya oturdu. Ancak bu topların namluları yeterince aşağı indirilemediği için denizatlıya bir zarar veremediler.

Batırılışı:

Takipçilerinden kurtularak 26 Nisan’da Marmara Denizi’ne girdi. Fark edilmeden Boğazı geçip Marmara Denizi'ne sızan bu denizaltının görevi Türk ordusunun ikmal yollarını kesmekti. Bu denizaltının Marmara'ya sızması Gelibolu'dan çekilmeyi düşünen müttefikleri cesaretlendirdi. Bu yüzden savaş uzadı ve yarım milyona yakın insan kaybedildi. Daha sonraki dört gün çeşitli Türk gemilerine torpilleriyle saldırdı ancak başarılı olamadı. 29 Nisan’da E14 Denizaltısıyla buluştu ve ertesi gün randevulaştılar. Ancak AE2 buluşma yerine ulaşamadı.

30 Nisan’da buluşma noktasına doğru ilerlerken yüzeye çıktı ancak Türk Kruvazörü Sultan Hisarı görünce tekrar dalışa geçti ancak trimleri ayarlayamayınca yüzeye ikinci defa çıktı. Sultan Hisar, AE2’yi makine dairesinden vurdu, Mürettebatın gemiyi terk etmekten başka şansı kalmadı. Gemisinin düşmanın eline geçmesini istemeyen kaptan da gemiyi batırdı, daha sonra Sultanhisar'ın Kaptanı Ali Rıza Bey'in gönderdiği sandala bindi. Gemi komutanı Yüzbaşı Henry Stoker ve denizaltı mürettebatının tümü kurtarıldı ve 1918'de savaş bitene kadar Türklerin elinde savaş esiri olarak tutuldular.Denizaltının batışında hiç mürettebat kaybı olmadı.


Sultanhisar Gemisinin AE 2 Denizaltısını Batırışı


Sultanhisar Gemisi ve Ali Rıza Bey

Kaptan Stoker

Kaptan Stoker'ın hapisteki zamanı da çok olaylı geçmiştir. Yakalandıktan sonra öncelikle Afyon'da savaş esirleriyle tutulmuşdur. Daha sonra Mısır'da esir tutulan Türk askerlerine İngilizlerin kötü muamele yaptığı öğrenilince Stoker ve Fitz adında bir subay daha İstanbul'da bir ay süreyle İngilizlerle pazarlık amacıyla karanlık bir odada esir tutulmuşlardır. Daha sonra Afyon'a tekrar gönderilmiştir. Burada kaçmaya teşebbüs etmiş ve Ege'ye kadar ulaşmışdır. Ancak yakalanıp İstanbul'a gönderilmiş. Daha sonra güvenlik önlemlerinin daha sıkı olduğu Yozgat'a gönderilmiştir. Bir kere de burada kaçmaya teşebbüs etmesine rağmen daha kaçamadan yakalanmıştır. Bazı kaynaklarda bir kaçışı esnasında kadın kılığında İzmir'de yakalandığı söyleniyor olsa da bu sadece bir abartmadır.

Savaştan sonra donanma ona herhangi bir ödül vermedi. İngiltere’ye döndükten sonra yeni K-sınıfı denizaltılardan birinde kaptan olarak görev verildi. O gemide çalışmak istediğini belirterek bekleme listesine alındı. Bu sürede aktör olarak çalışmaya başladı. Bunun üzerine ordu olayın uzamaması için onu bir gemiye atadı. Ancak o emekli olarak ölene kadar aktör olarak çalıştı. 2.Dünya Savaşı çıkınca tekrar göreve çağırıldı ancak savaştan sonra gene sahnelere döndü. 1966'da 77 yaşında İrlanda kroket şampiyonu oldu. Marmara Denizine ilk başarılı sızmayı yapan H. Stoker 1966 yılında vefat etti.

Daha sonra kaptan H. Stoker "Straws in the Wind" adlı bir kitap yazarak bu olayları anlatmıştır.


AE2’nin mürettebatı Afyon'da savaş sonuna kadar esir olarak tutuldular.

Bazı kaynaklar AE2’nin boğazı geçtim sinyalinin ksıa sürecek bir savaşı uzatmış olduğunu ileri sürse de bunu ispat edecek bir kanıt yoktur.

Batığın Bulunuşu:

Batık bulunurken dört farklı kaynakta (Türk, Avusturalya, İngiliz, Alman) birbirinden 10 mil uzakta dört farklı yerden söz edilmekteydi. Dolayısıyla araştırmacılar Kaptan Stoker’ın hayattaki tek akrabası 80 yaşında, Greenwich yakınında oturan Primrose Stoker’a ulaşmak zorunda kaldılar. Bayan Primrose, kaptan dan kalan günlüklerini, notlarını, Afyon’dan İzmir’e kaçış planlarını ve AE2’nin kaybıyla ilgili raporun aslını araştırmacılara vermiş. Bütün bu bilgiler ışığında aranacak bölge belirlenmiş ve yandan taramalı sonar ve proton magneto metresiyle batık aranarak bulunmuş.

Selçuk Kolay, AE2'nin yerini Marmara Denizi'nde, Karabiga'da, Karaburun'un 4 mil kuzeyinde Haziran 1998’de saptadı. Yapılan dalışlar sonucu, iyi durumda olduğu görülen AE2'nin su üstüne çıkarılması müzecilik açısından da büyük önem taşıyor. Su üstüne çıkarıldığı takdirde AE2, Birinci Dünya Savaşı'na katılan ve sergilenen tek denizaltı olacak. 72 metre derinlikte duran denizaltının çıkarılması için yaklaşık 600 bin dolarlık harcama gerekiyor.

Türkiye Sualtı Arkeolojisi Vakfı(TINA) Yönetim Kurulu Üyesi sualtı araştırmacısı Selçuk Kolay ve ekibi tarafından üç yıllık bir araştırmanın sonunda yeri bulunan bu denizaltı şimdilerde gün yüzüne çıkmak üzere. Avustralya ve Türk hükümetleriyle bilimadamları tarafından da desteklenen bir proje sayesinde AE2 yüzeye çıkarılıp Gelibolu'da sergilenecek.





72 metrede bulunan AE2 Avustralya savaş denizaltısı 89 yıl önce battığı şekliyle karanlığın içinde belirdi. Denizin altında geçen bir asırlık zaman batığın her tarafının paslanmasına neden olmuştu. Neredeyse bir asırdır su altında bekleyen bu denizaltı aslında bir tarihe tanıklık eden hatta tarihin akışını değiştiren bir batık...

Denizaltı Selçuk Kolay ve denizaltı komutanı Avustralyalı tarihçi- yazar Dr. Michael White tarafından yüzeye çıkarılıp Gelibolu'da sergilenecek.Batığa yılda 500 bin ziyaretçinin geleceği tahmin ediliyor.Proje gerçekleşirse Eceabat yakınındaki Kilye Koyu'nda(Poyraz Koyu) sergilenmesi düşünülen batık, dünyada sergilenen ilk 1. Dünya Savaşı denizaltısı olacak. Bütün bu hayallerin gerçekleşmesi ve bu projeyi anlatmak için Riltz Carlton Oteli'nde bir toplantı yapılacak. TINA ve Centre for Maritime Law University of Queensland tarafından organize edilen toplantıda uzmanların görüşleri ele alınacak.Toplantı sayesinde kamuoyunun ve resmi mercilerin ilgisinin çekilmesi düşünülüyor.

Batığın Durumu:

AE2’nin bulunduğu sularda görüş mesafesi genelde 3 metre civarında. Maramara Denizi'nde Kara burunun 4 mil kuzeyinde 72 metre derinlikteki batık tamamen orijinal halini korumuş durumda. İzleme kulesi çok iyi durumda. Gemi çamura oturmuş olarak duruyor. Geminin kıçı çamurun biraz üzerinde dolayısıyla iskele ve sancak pervanelerinin bir kısmı rahatlıkla görülebiliyor. Ana güvertede mermi hasarı olabilecek ufak delikler mevcut. Dümen hafif sancağa dönük vaziyette kalmış. Kuledeki korkuluk demirleri, arka kısımdaki fener direği devrilmiş halde duruyor. Bunun dışında burun ve kuleye bol miktarda balıkçı ağı takılmış durumda. Ana kapak ise Stoker denizatlısını batırdığı günden beri açık halde.

Ae2 denizaltısının maketine ait resimleri Özkan Türker'in sitesinde bulabilirsiniz.


İzleme Kulesi


Sancak pervanesi.
Her üç bıçaklı pervane 360 kg ağırlığında.


Ana Kapak Stoker onu batırdığından beri açık.












Kaptan Henry Stoker

Subaylar

Lieutenant-Commander Henry Hugh Gordon Dacre Stoker DSO. RN
Lieutenant Geoffrey Arthur Gordon Haggard DSC. RN
Lieutenant John Pitt Cary (Mentioned in a Despatches) RN

Diğer Mürettebat

Chief Petty Officer Harold Abbott DSM. RN No. 8268
Chief Petty Officer Charles Vaughan (Mentioned in a Despatches) RAN (Ex-RN pensioner) No. 8259
Chief Engine Room Artificer Class 11 Harry Burton Broomhead DSM. RN No. X278
*Chief Stoker Charles Varcoe RN No. 8275
Petty Officer Cecil Arthur Bray RAN No. 7296
*Petty Officer Stephen John Gilbert RAN No. 8053
Engine Room Artificer Class I Peter Fawns RN No. 8285
Leading Seaman Charles Holdernes RN No. 8270
Leading Seaman George Henry Nash RAN (Ex-RFR) No. 8056
Leading Signalman Albert Norman Charles Thomson RN No. 8271
Leading Stoker John Kerin RAN No. 7391 (Promoted from acting rank 15/8 15)
Able Seaman John Harrison Wheat RAN No. 7861
Able Seaman Benjamin Talbot RAN (Ex-RN) No. 8221
Able Seaman Alexander Charles Nichols RAN No. 7298
*Able Seaman Albert Edward Knaggs RAN (Ex-RFR} No. 7893
Able Seaman William Thomas Cheater RAN (Possibly Ex-RN) No. 7999
Able Seaman Lionel Stanley Churcher RAN (Ex-RN) No. 7970
Telegraphist William Wolseley Falconer RAN No. 1936
Stoker James Cullen RAN No. 2826
Stoker Horace James Harding RAN No. 7216
Stoker William Brown Jenkins RAN No. 2080
Stoker Charles George Suckling RAN No. 214X
Stoker Thomas Henry Walker RN No. 8289
*Stoker Michael Williams RAN. No. 2305
Stoker Thomas Wishart RN. No. 8277
Engine Room Artificer Class I James Henry Gibson RN. No. 8273
Engine Room Artificer Class 11 Stephen Thomas Bell Mentioned in Despatches. RN No. 8272
Stoker Petty Officer Herbert Alexander Brown DSM RAN (Ex-RN) No. 8096
Stoker Petty Officer Henry James Elly Kinder Mentioned in a Despatch. RAN No. 7244
*These sailors died as Prisoners of War.
Kaynak: First In, Last Out. The Navy at Gallipoli by L. A. Frame & G. J. Swinden. Kangaroo Press, 1990.

AE2 ile ilgili eski belgeler:
Kaptan Stoker'ın kendi kitabından alınan AE2'nin boğazları geçiş hikayesi.
Bu dört belge AE2'nin kaybolduğunun duyulması ve bunun araştırılması üzerine çekilen telgrafları içeriyor.
Djavad Bey tafaından esir tutulurken gördüğü iyi muameleyi anlatan rapor. 1919 yılında Henry Stoker tarafından yazılmış.
9 Haziran 1919'da Henry Stoker tarafından yazılmış ojinal rapor. Konusu AE2'nin Marmaray Sızışı.

AE2 ile ilgili bazı kaynaklar:

Australian Government - Department of Veterans' Affairs ...........www.anzacsite.gov.au
The 1909 conference of Colonial Premiers / 1909 Imperial Conference
G. Gibbard Jackson, "The Romance of the Submarine"
Antony Preston, "Submarine Boats"
Commander Henry H. G. Stoker, DSO, RN, "STRAWS IN THE WIND"
Richard Compton-Hall, "Submarine Boats"
Antony Preston, ibid
"Dardanelles Patrol"
Avustralya Arşivleri, Victoria







GERİ